Sektörde olup bitenleri deneyimli kişilerin gözünden aktardığımız röportaj serimizin yeni bölümünde konuğumuz Onur Naim Çoban’dı. Orta Doğu Teknik Üniversite’sinde inşaat mühendisliği okuduğu yıllarda finans ve ekonomiye olan ilgisinden dolayı kendini eğitmeye başlayan Onur Naim Bey, 2017 yılında Bitcoin ve kripto paralarla tanışmış. Bu alanda gördüğü değişim ve fırsatlar sonucunda kariyerini bu yönde şekillendirmeye karar vermiş. Şu anda kariyerine Mudrex’te devam etmektedir.
Davetimizi kabul edip bizlerle bu keyifli sohbeti gerçekleştirdiği için Digicentralized ekibi olarak kendisine çok teşekkür ediyoruz.
Mudrex’ten ve Türkiye’deki hedeflerinden kısaca bahseder misiniz?
Mudrex 2018 yılında kurulmuştur. Mudrex, bir kripto para yatırım platformu ama bir borsa değil. Neden borsa değil, borsadan ayrılan yönünden bahsedeyim. Mudrex’te kripto para sepetleri oluşturuyoruz ve kullanıcılar bizim tarafımızdan oluşturulan bu sepetlere yatırım yapıyorlar. Peki Kripto para sepeti nedir? Geleneksel finanstaki yatırım fonu mantığını düşünebiliriz. Nasıl elektrikli araçlar fonu, bankacılık fonu, havayolları fonu gibi sektörel fonlar varsa kripto para sepetleri de belli temalar baz alınarak oluşturulmuş sepetlerdir. Sepetlerimizin temalarına örnek vermek gerekirse metaverse, merkeziyetsiz finans, akıllı kontratlar, DAO gibi 20’ye yakın oluşturduğumuz ve yönettiğimiz farklı temada sepet var. Her sepet temasına göre birden fazla blokzincir projesi içeriyor ve bu şekilde riskinizi minimize ederken yatırım yapmak istediğiniz alandaki potansiyel kazanç fırsatlarından da yararlanma şansınız oluyor. Bu sepetlerin oluşturulması ve yönetilmesi Mudrex Capital adına JP Morgan, Deutsche Bank tarzı bankalarda bazı fonlar yönetmiş arkadaşlarımızın oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştiriliyor. Bu ekip geleneksel finanstaki yatırım fonu mantığını kriptoya taşıyor
Binance’le sub-broker anlaşmamız var. Bu sayede alım satım işlemlerini Binance’de yapıyoruz. Sepetlerimizi Binance’te listelenmiş kripto paralardan oluşturuyoruz ve aynı zamanda kullanıcıların fonlarını da Binance üzerinde saklıyoruz. 5. yılımızı doldurmak üzereyiz. Daha önceden web tabanlı olarak ilerliyordu Mudrex, ancak son 5-6 aydır mobil uygulama olarak hizmet veriyoruz. Uygulamamız Google Playe Store ve App Store’da bulunuyor.
Daha çok Asya pazarında aktif olan bir projeyken bu yılın ortasında Avrupa pazarında büyüme amacıyla geldi. İtalya, Hollanda, İspanya ve Türkiye’de şu anda aktif. Türkiye’de yaklaşık 7-8 bin civarı kullanıcıya ulaşmış durumdayız. Bu piyasada var olmaya çalışıyoruz, büyümeye çalışıyoruz. Bu nedenle insanlara uzun vadeli yatırımın öneminden de bahsediyoruz. Çünkü kendi bakış açımız da o şekilde. Sepetlerimizi de orta ve uzun vadede kazandıracak şekilde ayarlayıp yönetmeye çalışıyoruz. 700 binden fazla dünya üzerinde kullanıcımız var şu anda.
Türkiye’de kripto paraya yatırım yapmak isteyen ama nereden başlayacağını ya da nasıl bir strateji ile ilerlemesi gerektiğini bilmeyen çok fazla insan var. Biz daha çok bu tür yatırımcılara yardımcı olmaya çalışıyoruz. Örneğin metaverse yatırım yapmak isteyen insanlar rastgele değil de bizim uzmanlarımıza güvenerek bizlere yatırım yapsınlar istiyoruz. Şu anda Türkiye’deki yasal düzenlemelerle alakalı da bazı çalışmalarımız var. Zaten burada bir şirketimiz ve lisanslarımız var ve kendi banka hesabımızı açma konusunda da adım atıyoruz şu anda. Tabi kesin olarak yasal düzenlemeler geldiğinde ona göre de uyumlu olmak için adımlarımızı atacağız. Bu konuda çalışmalarımız devam ediyor.
Kısacası Mudrex olarak Türkiye’deki kullanıcılarımız için kripto yatırımlarında kolaylık ve güvenliği birleştirmeyi hedefliyoruz.
İnşaat mühendisliğimden bir kripto fintech uygulamasının growth manager’lığına uzanan bir kariyer yolculuğunuz var. Başka alanlardan kripto ekosistemine geçerek kariyer inşa etmek isteyenlere tavsiyeleriniz nelerdir?
Öncelikle şunu iyi anlamak lazım; Bitcoin nasıl ortaya çıktı. Yani geleneksel finansta ve dünyada ne sorunlar oldu ki böyle bir şeye ihtiyaç duyuldu iyi bilinmesi lazım. Bu konuda 2008 küresel krizine yol açan nedenlerin ve sonrasında oluşan sorunların devletler tarafından nasıl ötelenmeye çalışıldığı konusunda araştırma yapmalarını öneriyorum.
Blokzincir’den bahsetmek gerekirse, bildiğiniz gibi bu alanla alakalı bir okul yok, yani bir üniversiteye gidemezsiniz, bir yere gidip her şeyini tam olarak öğrenemezsiniz ama çok fazla kaynak var. Birçok projenin whitepaper’ı bile çok önemli kaynaklar. Dünyada birçok kaynak sadece İngilizce yayınlanıyor. İngilizce burada çok önemli. Her şey o kadar hızlı ilerliyor ki siz ilk yayınlandıktan 6 ay sonra çevrilen bir dokümanı gördüğünüzde, o artık çürütülmüş ya da eskimiş bile olabiliyor. Bu nedenle İngilizce konusunda özellikle kendilerini geliştirmelerini tavsiye ediyorum arkadaşlarımıza.
Bulabildikleri kaliteli tüm projelerin whitepaper’larını okumalarını, internette blokzincirle alakalı sertifika programlarını araştırmalarını ve bu kaynaklar üzerinde zaman harcanmalarını tavsiye ediyorum. Özellikle üniversitedeki öğrencilere de blockchain kulüpleri varsa katılmalarını yoksa kendilerinin kurmalarını tavsiye ediyorum. Kollektif şekilde etkinlikler düzenleyerek, etkinliklere katılarak ya da proje fikirleri üretip bunları gerçekleştirmeye çalışmak hem kişisel ağlarını hem de bilgi birikimlerini güçlendirebilirler.
We Are Social ve Hootsuite tarafından gerçekleştirilen araştırmaya göre dünyada 16-64 yaş arası nüfus kapsamında en çok kripto varlık hesabı bulunan ülke Türkiye. Sizce bu sonucun sebepleri nelerdir? Kripto varlıkları gerçekten bu kadar hızlı benimseyebildik mi?
Yaygın olmasının sebeplerinden biri öncelikle maalesef para birimimiz sürekli değer kaybetmesi. Bu nedenle zaten insanlarımız arasında altın, döviz tutma vs. çok yaygın olan bir şey. Alternatif yatırım araçları aranıyor. Bu nedenle Bitcoin gibi şeylerin de kazandırdığı duyulunca insanların da konuya ilgisi artmaya başlıyor. Aynı zamanda şöyle bir şey var. Gençlerimizde de bir çıkış yolu arayışı var. Kazançları gördüklerinde buna çözüm olabileceğini düşünüyorlar. Ama bunun haricinde şöyle bir şey var. Bizim genç bir kitlemiz var, genç nüfusumuz fazla. Bu genç nüfusun güzel yanı şu birçok yeni çıkan şeye hızlıca adapte oluyor. Bunları hayatlarında kullanmaya da çalışıyorlar. Bence bunun da katkısı var.
Bir de sosyal medya kullanımımız, internet kullanımımız çok yaygın. İster istemez bunlar duyuluyor ve insanlar bu işin içine girmek istiyorlar. Ama benimseme konusunda bunu hani doğru mu benimsedik yanlış mı benimsedik. Yani bu bahsettiklerime karşılık olarak insanlar kripto parayı uzun vadeli yatırım ya da gelecekte bazı sorunları çözebilecek şey olarak değil de hızlıca para kazanabilecekleri bir şey olarak görüyorlar. Yaygınlığı fazla ama benimsendiği şekil olarak biraz sıkıntılı şekilde benimsedik biz bunu. Evet bu bir fırsat ama bu kısa vadeli bir fırsat değil, uzun vadede bir teknolojik gelişme olarak görüp algıyı bu yönde değiştirmemiz lazım.
Teknolojik gelişmenin yanında tabii ki yatırım olarak da görülebilir ancak yine de kısa vadede para kazanabileceğimiz bir yer olarak görmek doğru değil. Birçok kişi “oynamak” kelimesini kullanıyor ve bu çok tehlikeli. Bu şekilde düşünerek bu piyasaya gelen insanlar da muhtemelen burada zarar ederler. Zarar ettiklerinde de bunun bir dolandırıcılık vs. olduğunu öne sürüyorlar. Aslında kendilerinin yanlış benimsemelerinden dolayı böyle bir şey oluyor. Bu piyasaya katılacaksanız bu işin gelecekteki teknolojisi, çözebileceği şeyleri, açabileceği çığırları düşünerek bunun bir parçası olmak için gelmek gerekiyor. Evet kripto varlıklar ülkemizde yaygın ama biraz yanlış bir şekilde yayıldı bunu el birliğiyle değiştirmemiz gerekiyor.
Kripto varlıklar sahiplik oranımız oldukça yüksek ama şu anda yalnızca yatırım aracı olarak görülüyor. Kripto paraları gündelik hayatta kullanmaya başlamanız için neler yapılabilir? Bu süreçte hangi adımlar bizleri bekler?
Gündelik hayatta kullanılabilmesi için hangi alanlarda kullanılabileceğinin tespit edilmesi ve buna yönelik bazı yayınlar yapılması, buna yönelik içerikler üretilmesi gerekiyor. Blokzincirlerin günlük hayatta kullanılabileceği alanlar belli, akıllı kontratlar ile örneğin finansal sistemlerde, bankacılık tarafında da kullanılabileceğini biliyoruz. Deneysel olarak da bunları yapıyoruz. Çok sağlam bir bilgi aktarımı ve depolama aracı olduğu için gıda sektörü, lojistik sektörü, sağlık sektörü vs. kullanılabilir. Ondan sonra işte DAO dediğimiz merkeziyetsiz yönetimlerin deneyselliği de var burada bunları da deniyoruz. Hatta Amerika’da vs. bir eyalette bu şekilde blokzincir üzerinden bir seçim yapıldı. İnsanlar orada eyaletin başındaki kişiyi seçtiler. Bu şekilde bir karar alma mekanizması, yöntemi olarak da kullanılabilir.
En son mesela tam olarak anlaşma içeriğini bilmiyorum ama TOGG yerli arabanın Avalabs’la bir anlaşması var. Buradan yola çıkarak kullanım şekline şöyle bir örnek verebiliriz; bir araba var ve bu arabanın her bir parçasının bir NFT ya da blokzincirinde herhangi bir şeyi temsil ettiğini düşünün. Bu arabanın her parçası blokzinciri üzerinde siz bu arabayla bir yere gittiğinizde de parça değişimi, ortalama gittiği hız, kazası var mı gibi kullanıcı davranışlarının hepsinin ağ üzerinde kaydedildiğini varsayalım. Bu arabayı ikinci elde satarken o arabanın başından neler geçtiğini ya da kasko şirketi araç için kasko ücreti çıkartırken işte arabada hasar var mı, kaza var mı, nasıl kullanılmış bakabilir. Bu gibi bir alanda kullanılabilir. Bizim bu tarz örnekleri düşünüp bunları anlatmamız lazım insanlara.
Blokzincirin bu gibi alanlarda kullanılabileceğinden bahsetmemiz lazım öncelikle yaygınlaşması için. Buna katkı olarak da şu anda en başta söylediğimiz gibi bunun bir okulu yok ancak ben bunu ülkemiz adına bir fırsat olduğunu görüyorum. Akademisyenlerimizi de bu konuda ikna edersek belki giriş derslerinde bahsedilir, daha sonra seçmeli dersler verilebilir. Mesela matematikte var ama kriptografi daha ana bir ders olarak verilebilir. İktisat bölümlerinde merkeziyetsiz finans bir ders olarak belki verilebilir. Kamu yönetimi ve siyasal bilimlerde DAO mantığı anlatılabilir, böyle bir yönetim şekli olabileceğinden bahsedilebilir. Yazılım veya bilgisayar mühendisliği bölümlerinde akıllı kontratlar giriş dersi olabilir. Bu sektörde kullanılan Solidity, Rust, Move, Cairo dilleri var bu konularda giriş dersleri verilebilir. En azından insanların aklında bir kıvılcım oluşturmak için bunlar gösterilebilir ve zaman içerisine bunların üzerine daha da farklı dersler hatta blokzincir mühendisliği gibi bu alanda doğrudan bölümler de açılabilir. Eğitimsel olarak böyle. Bunun yanında tabi bazı regülasyonlar da bekliyoruz. İllaki yasal düzenlemeler olacak diye düşünüyoruz. Dünya çapında zaten başladı. Amerika bu işi önde götürüyor. Türkiye’de de bunlar olacak. Bu işin önünü kesmeden ama kötü aktörlerin de art niyetli eylemlerini gerçekleştirmelerine izin vermeyecek şekilde bir orta yolunun bulunup devam etmesi gerekiyor. Zaten eğer bu iş düzgünce başarılırsa buraya gelecek fonlar ve yatırımlar artacak. Yani gerçek hayatta blokzincirin yaygınlaşması açısından eğitim, yasal düzenleme, fon ve potansiyel kullanım alanlarını birleştirerek ilerlememiz gerektiğini düşünüyorum.
Kripto ekosisteminde şu anda okların olumsuz yöne işaret ettiğini söyleyebiliriz. Hem bir ayı sezonu içerisindeyiz, bazı projeler kullanıcılarını oldukça mağdur etti ve son olarak FTX borsasının hızla gerçekleşen iflası. Sizce yakın zamanda kripto para alanında nasıl bir toparlanma göreceğiz? Nelerin değişeceğini tahmin ediyorsunuz?
Bütün piyasalarda olduğu gibi parasal piyasalar ayı ve boğa sezonları var. Özellikle kripto olgunlaşmamış bir piyasa olarak ayı sezonları, yatırım anlamında insanları üzse de bence uzun vadede piyasayı temizleyen bir şey olarak görüyorum. Kötü aktörleri ortaya çıkartıyor. İşte FTX almış kullanıcıların fonlarını başka yerlerde kullanmış. Belki ayı piyasası olmasa, zor durumda kalmasalar bu işler daha da büyüyerek daha da fazla yara açacak şekilde devam edecekti.
Projelerin token ekonomileri oluyor. Bunlar boğa dönemlerinde likidite varken zaaflarına rağmen çalışırken, ayı dönemlerinde biraz daha piyasanın sığ olduğu likiditenin az olduğu dönemlerde çökebiliyorlar. Yani aslında şöyle söyleyebiliriz ayı piyasaları projelerin ya da takımların hatalı yanlarını yüzümüze vuran, ortaya çıkartan, bunları piyasadan kaldıran da dönemler bence. O yüzden uzun vadede piyasanın sağlığı açısından gerekli olduğunu düşünüyorum.
Biz 2017-2018 döneminde girdiğimizde kripto varlıklar alternatif ödeme yöntemleri, alternatif para birimleri şeklindeydi. Sunabilecekleri olanaklara, çözebileceği şeylere çok hâkim değildik. Ancak şu anda özellikle akıllı kontratların yaygınlaşmasıyla merkeziyetsiz finans, dao’lar, nft’ler, metaverse vb. kavramların ortaya çıkması sonucu çok daha fazla katkı verebileceği alan olduğunu fark ettik. Ve bu çığır açıcı şeylerden dolayı da aslında kripto önceden sadece ödeme yöntemi vesaire gibi görülürken şu anda geleceğin teknolojisi olarak gördüğümüzden birazda teknoloji hisseleri gibi davranmaya başladı. Baktığımızda S&P500 Amerika borsası da sene başından beri düşüşte. Çünkü enflasyonist bir ortam var ve bu da teknoloji hisselerinin düşmesine sebep oluyor. Kripto varlıkların bir çocuğun yatırımcılar tarafından teknoloji hissesi kategorisine sokulduğunu, onlar gibi davrandığını düşünüyorum. Makro ekonomik ateş söndüğünde kripto varlıkların da tekrardan fiyat anlamında yükselmeye devam edeceklerini düşünüyorum. Tabi burada yasal düzenlemelerin ne kadar bağlayıcı olacağının da fiyat üzerinde etkileri olacak. Eğer düzenlemeler sektörün gelişimini engellemeden düzgün bir şekilde oturtulabilirse dünya çapında hem bu teknolojilerin gelişmesinin önü açılacak hem de bazı kurumsal firmalar, kripto paralara yatırım yapmak isteyen ama herhangi bir düzenleme olmadığı için korkan kişiler yatırım yapacaklar. Bu şekilde hem teknolojik ilerleme hem de yeni fonların gelmesiyle piyasaların toparlanmasını ben umut ediyorum. Tabi hiçbirimiz dibin nerde olduğunu, nereden ve ne zaman döneceğini bilemeyiz. Ama beklentim bu yönde benim. Facebook adını boşuna Meta yapmadı, Tesla sonradan satmış olsa da bilanço tablosuna boşuna Bitcoin eklemedi, TOGG gidip AvaLabs’la boşuna anlaşmıyor. Bu tarz haberleri her gün duyuyoruz. Bunlar göstergeler, ancak bu göstergelerin fiyat anlamında pozitife dönüşmesi için ya da bir boğa sezonun gelmesi için beklenen yasal düzenlemelerin engelleyici değil destekleyici olması ve makroekonomik göstergelerin iyileşmesine ihtiyaç olduğunu düşünüyorum.
Editör Notları
Kripto yatırımı alanında Türkiye için önemli hedefleri olan Mudrex’in, güncellemelerinden haberdar olmak için Mudrex Türkiye Twitter hesabına göz atabilirsiniz. Kripto alanında kendine yol çizmiş öğrenen, anlatan ve üreten Onur Naim Bey’i LinkedIn üzerinden takip edebilirsiniz.
Bir sonraki röportajda görüşmek üzere👋
