Blockchain ve akıllı sözleşme teknolojilerinin kullanımıyla doğan Web3, DAO kavramını hayatımıza dahil etmiştir. Merkezi bir kontrole ihtiyaç olmadan insanların dünyanın dört bir yanından aynı amaç uğruna çalışabilmesi kolektif çalışmaya yeni bir soluk getirmiştir. Blockchain ve web3 ekosistemi olgunlaşmaya devam ederken DAO’ların kullanımı her geçen gün artmaktadır.
Merkezi olmayan otonom organizasyon anlamına gelen DAO, kontrolü merkezi yöneticilerin elinden alıp topluluk üyelerine vermiştir. Bu ademi merkeziyetçi çalışma sistemini benimseyen pek çok kişi farklı amaçlarla DAO’lar oluşturmaktadır. DAO oluşumunun artması zamanla çeşitlenmesine sebep olmuştur. Bu rehberimizde bilinmesi gereken 8 yaygın DAO türünü bir araya inceledik.
DAO Nedir?
DAO, en basit ifadeyle merkeziyetsiz çevrimiçi topluluklardır. Blockchain teknolojisinin heyecan verici uygulama alanlarından birisidir. Blockchain teknolojisinin özünde merkezi otorite olmadan işleyen bir sistem yatar. DAO’lar ise tam olarak bunu yapmaktadır. Kurumsal liderler olmadan, topluluk kendi kendini yönetir. Kararlar blok zincirinde kodlanmış kurallara göre alınır ve %100 şeffaftır.
DAO temelleri hakkında çok daha fazlasını öğrenmek için DAO Nedir yazımızı okuyabilirsiniz.
DAO Türleri
DAO’lar merkezi bir yönetime ihtiyaç duymadan insanların birbirleriyle iletişim kurup yönetişimde ortak roller üstlenebildiği organizasyondur. Aynı amaç ve fikirlere sahip kişiler kolaylıkla bir araya gelip blokzincirin sağlamış olduğu şeffaflık ortamında beraber hareket edebilmektedirler. Organizasyonların farklı misyon ve çalışma yapılarına göre DAO’lar belirli türlere ayrılmaktadır.
En yaygın DAO türleri şunlardır:
- Protokol DAO’ları (Protocol DAOs)
- Koleksiyoner DAO’ları (Collector DAOs)
- Hayırseverlik DAO’ları (Philanthropy DAOs)
- Yatırım DAO’ları (Investment DAOs)
- Sosyal DAO’lar (Social DAOs)
- Hibe DAO’ları (Grant DAOs)
- Medya DAO’ları (Media DAOs)
1) Protokol DAO’ları (Protocol DAOs)
Protokol DAO’ları, merkezi olmayan protokolleri yönetmek için tasarlanmış DAO türüdür. DeFi hizmetleri sunmak için akıllı sözleşme protokolleri kullanan merkezi olmayan borsalar gibi çeşitli dApp’lerde kullanımına rastlanır. Bundan dolayı protokol DAO’ları şu an için en yaygın olan DAO türüdür.
Protokol DAO’ları daha iyi anlamak için önemli kullanım örneklerine göz atalım.
- MakerDAO: Kullanıcıların, kripto para birimi borç alıp vermesini akıllı sözleşmeler kullanan DeFi platformudur. MakerDAO, kullanıcıları MKR yönetişim belirteci (goverment token) ile teminat miktarı, yıllık borçlanma gibi konularda oy kullanır.
- Yearn Finance: YFI token sahibi kullanıcılar DAO’ya fon kabul edip fon sağlayabilirler.
2) Koleksiyoner DAO’ları (Collector DAOs)
Koleksiyoner DAO’ları, üyelerin fonlarını bir araya getirerek seçilen sanatçılardan ve koleksiyonlardan NFT’ler elde etmektedir. DAO içerisinde NFT’ler toplanır, yayınlanır ve satılır. Her bir DAO üyesinin kişisel yatırımına karşılık koleksiyonlardan hisse sahibi olur. Koleksiyoner DAO sayesinde NFT’nin sahipliği geniş bir kitle arasında paylaşılabilmektedir.
Koleksiyoner DAO örnekleri şöyledir:
- PleasrDAO: PleasrDAO, sanat koleksiyoncularının bir araya geldiği bir topluluktur. Üyelerin fonları bir araya toparlanarak yüksek fiyatlı NFT sanat eserlerine yatırım yapılır. Merkezi bir yönetim yetkisi olmadan, ağ protokollerine açık oylama sistemi aracılığıyla karar verilir.
- Flamingo DAO: XCopy, Hackatao, Pak gibi sanatçıların NFT’lerini oldukça yüksek fiyattan toplamıştır. NFT’lerin patlama yaşamasıyla birlikte aldıkları NFT’lerin değeri daha da artmıştır.
3) Hayırseverlik DAO’ları (Philanthropy DAOs)
DAO’ların kullanım alanlarından bir diğeri ise hayırseverliktir. Aynı amaç için sosyal sorumluluk projelerini hayata geçirmek isteyen insanlar, dünyanın dört bir yanından DAO’lar aracılığıyla örgütlenmektedir. Sosyal sorumluluk girişimlerinin etkisini artması için güzel bir kullanım örneğidir.
Bazı hayırseverlik DAO’ları şöyledir:
- Big Green: Big Green, dünyada kurulan ilk hayırseverlik DAO’sudur. Amacı, gıda güvenliği, beslenme ve iklim sorunlarını çözmektir. Gıda yetiştirme konusunda farkındalığı artırmak için başarılı çalışmaları vardır.
- Endaoment: DeFi için inşa edilmiş kullanımı kolay bir bağış ve hibe verme uygulamasıyla bağışları teşvik etme ve yönetme misyonuyla hareket eden bir organizasyondur.
4)Yatırım DAO’ları (Investment DAOs)
En çok talep gören ve etkili olan DAO türlerinden bir tanesi yatırım DAO’larıdır. Yatırım DAO’ları, erken aşama girişimlere yatırım yapmak için üyelerden fon toplayan yapıdır. DAO üyeleri governance token aracılığıyla projelerle ilgili kararlarda oy kullanılabilir. Şu anda genellikle blok zincir ve kripto projelerine yatırım yapıldığında denk gelinse de istenilen her projeye yatırım yapmaya uygun bir mekanizmadır.
Yatırım DAO’su örnekleri aşağıdaki gibidir:
– Krause House: Krause House fanatik basketbol severlerden oluşan bir DAO’dur. Bu DAO’nun amacı bir NBA takımı satın alacak kadar fon toplamaktır. Ardından taraftarların yönettiği bir basketbol takımı oluşturmaktır.
– MetaCartel Ventures: MetaCartel Ventures dApp’lere yatırım yaparak üyelerine kar ettirmeyi amaçlayan DAO’dur. DApp’lere yatırım yapmaya odaklanması bu alanda MetaCartel Ventures’u ilk yapana özelliklerinden birisidir.
5) Sosyal DAO’lar (Social DAOs)
Sosyal DAO’lar, sanatçılar, içerik üreticiler, geliştiriciler gibi benzer düşünen kişilerin bir araya gelip organize oldukları platformlardır. Sosyal DAO’lara girebilmek için genellikle token, NFT veya davet sahibi olması beklenir.
Sosyal DAO’ların en bilinen örnekleri şöyledir:
– Friends With Benefits: Friends with Benefits’in amacı sanatçı ve kültürel düşünürleri birleştirerek üyelere özel etkinlikler düzenlemektir. Bu etkinlikler sayesinde üyeler ağ kurup kolayca iş birliği yapma fırsatı elde eder. DAO’ya giriş yapabilmek için 75 $FWB token sahibi olma şartı vardır.
– Developer DAO: Web3 geliştiricilerinin bir araya geldiği organizasyondur. Developer DAO’ya katılabilmek için ya bir genesis NFT sahibi olmak ya da Discord sunucusuna özel davet almak gerekir.
6) Hibe DAO’ları (Grant DAOs)
Hibe DAO’ları proje ve girişimleri finanse etmek için oluşturulmuş organizasyonlardır. Bu yönüyle yatırım DAO’larına benzetilebilir; ancak hibe DAO’ları kar amacı gütmemektedir. Hibe DAO’ları kar amacı gütmeyen bağışları web3 ekosistemine stratejik bir şekilde dağıtır.
Aşağıdaki DAO’lar en bilinen Hibe DAO’larındandır:
– Aave Grants DAO: Aave Protokolünü kullanan projeleri finanse etmek için oluşturulmuş hibe organizasyonudur.
– Uniswap Grants: DeFi ve Uniswap ile ilgili daha fazla başarılı proje oluşturulmasını amaçlayan, girişimleri finanse eden hibe DAO örneğidir.
7) Medya DAO’ları (Media DAOs)
Medya DAO’ları içerik oluştururken geleneksel kanalların ve pazarlamacıların yönlendirmelerini ortadan kaldırıp topluluk tarafından yönlendirilen içerikler oluşturulmasını kurgular. İçerik oluşturucuları yerel token ile ödüllendirilir ve büyük medya platformlarının tüm kazancı kendinde toplaması gücü ortadan kaldırılır.
Medya DAO’larını daha iyi anlamak için önemli kullanım örneğe göz atalım.
- BanklessDAO: Bankasız para sisteminin benimsenmesi için medya ve eğitim içeriklerini koordine eden topluluktur.
8) Eğlence DAO’ları (Entertainment DAOs)
Eğlence DAO’ları üyelerin yaratıcı projeleri bir arada eğlenerek yapabilmesi için ortam sunmaktadır. Örneğin NFT özelinde kurulmuş bir eğlence DAO’sunda üyeler NFT’leri kişiselleştirip lisanslayarak koleksiyonu genişletebilir. Müzik üzerinde bir araya gelen bir DAO’da yeteneğine güvenen herkes kollektif bir çalışmayla eserini üretebilir.
ÖZET
Özetle, DAO’lar sayesinde insanlar bir yönetime ihtiyaç olmadan topluluğun gücüyle hareket edebilmektedir. Kimileri sadece eğlence için bir araya gelirken kimileri projeleri finanse edip ortak olmaktadır. DAO’nun haritadaki sınırları ortadan kaldıran, şeffaf yönetime sahip yapısı gereğiyle Web3’ün en çok benimsenen uygulamalarından birisidir. İnsanlar amaçlarına uygun DAO türünde yer alarak asla görmedikleri kişilerle bir hedef doğrultusunda çalışmalarını sürdürebilmektedir. Bu nedenle önümüzdeki günlerde hem DAO kullanımı hem de DAO türleri giderek artacaktır.
En son gelişmelerden haberdar olmak için Digicentralized Twitter ve Instagram hesaplarını takip edebilirsiniz.
