Kripto dünyasında bilinçli yatırım yapmak, terimleri doğru anlamaktan geçer. Kripto ekosistemi kendi jargonuna sahip olduğu için kripto temel analiz terimleri ile henüz karşılaşmamış olmanız mümkündür. Tam da bu nedenle, kriptoda en çok kullanılan temel analiz kavramlarını sade ve anlaşılır bir şekilde açıklayan bir “Temel Analiz Terimleri Sözlüğü” hazırladık.
A
Active Address (Aktif Adres):
Bir blockchain ağında belirli bir süre içinde işlem yapan (gönderen veya alıcı) cüzdan sayısı. Örneğin, Bitcoin’de aktif adreslerin artması, ağ kullanımının yükseldiğini gösterir.
ATH (All-Time High):
Bir kripto paranın tarihindeki en yüksek fiyat seviyesi. Örneğin, Bitcoin’in ATH’si 2021’de 69.000 dolar olarak kaydedildi.
B
Bear Market (Ayı Piyasası):
Fiyatların uzun süre düşüş eğiliminde olduğu piyasa koşulları. Kripto yatırımcıları bu dönemde HODL stratejisine daha fazla yönelir ya da stablecoin’e geçiş yapar.
Bull Market (Boğa Piyasası):
Piyasanın genel olarak yükseliş trendinde olduğu dönem. Genellikle yatırımcı psikolojisi pozitif ve risk iştahı yüksektir.
Burn Rate (Yakma Oranı):
Bir projenin belirli aralıklarla token’larını kalıcı olarak imha etme hızı. Örneğin, BNB’nin üç ayda bir yakılması, arzı azaltarak fiyat üzerinde pozitif etki yaratır.
Block Reward (Blok Ödülü):
Madencilerin veya validator’ların bir bloğu başarıyla onaylaması karşılığında aldığı ödül. Bitcoin’de bu ödül halving ile periyodik olarak yarıya düşer.
C
Circulating Supply (Dolaşımdaki Arz):
Piyasada aktif olarak işlem gören token sayısı. Toplam arz (max supply) ile karıştırılmamalıdır. Örneğin, XRP’nin dolaşımdaki arzı 54 milyar, toplam arzı ise 100 milyardır.
Consensus Mechanism (Fikir Birliği Mekanizması):
Blockchain ağlarında işlemlerin doğrulanma yöntemi. Proof-of-Work (Bitcoin) ve Proof-of-Stake (Ethereum 2.0) en yaygın örneklerdir.
D
DApp (Merkeziyetsiz Uygulama):
Blockchain üzerinde çalışan, tek bir otorite tarafından kontrol edilmeyen uygulamalar. Uniswap (DeFi) ve Decentraland (Metaverse) popüler DApp’lerdir.
Dump:
Büyük miktarda satış yapılması sonucu fiyatın aniden düşmesi. Genellikle balinaların veya koordineli grupların hareketiyle oluşur.
DYOR (Do Your Own Research):
“Kendi araştırmanı yap” anlamına gelen bu terim, yatırımcıların projeleri bağımsızca incelemesi gerektiğini vurgular.
E
Ecosystem (Ekosistem):
Bir blockchain projesinin kendi içinde ve partner projelerle oluşturduğu bütünsel yapı. Örneğin, Solana ekosistemi; DeFi, NFT ve Web3 projelerini kapsar.
Escrow (Güvenli Hesap):
Token’ların belirli şartlar sağlanana kadar üçüncü bir tarafça tutulduğu mekanizma. Örneğin, token satışlarında kullanılır.
F
FDV (Fully Diluted Valuation – Tamamen Seyreltilmiş Değer):
Bir token’ın tüm arzı dolaşıma çıktığında ulaşacağı piyasa değeri. Örneğin, 10 milyar arza sahip bir token’ın fiyatı 1 dolar ise FDV’si 10 milyar dolardır.
FUD (Fear, Uncertainty, Doubt):
Piyasada yayılan korku, belirsizlik ve şüphe haberleri. Örneğin, düzenleyici otoritelerin sert açıklamaları FUD yaratabilir.
G
Gas Fee (İşlem Ücreti):
Blockchain ağlarında işlem yapmak için ödenen ücret. Ethereum’da yüksek ağ trafiği, gas fee’leri artırır.
Governance (Yönetişim):
Token sahiplerinin projenin geleceğiyle ilgili kararlarda oy kullanması. Örneğin, Uniswap’ta UNI token’larıyla protokol değişikliklerine oy verilir.
H
Hash Rate (Hash Gücü):
Proof-of-Work blockchain’lerinde madencilerin işlem doğrulama hızı. Bitcoin’in hash rate’i ne kadar yüksekse ağ o kadar güvenlidir.
HODL:
“Tut ve sakla” anlamına gelen bu terim, volatil piyasalarda panik satış yapmamayı ifade eder.
I
ICO (Initial Coin Offering):
Bir projenin token’larını halka satışa çıkardığı ilk aşama. 2017’deki ICO çılgınlığında birçok sahte proje ortaya çıktı.
Impermanent Loss (Geçici Kayıp):
Likidite havuzlarına token sağlayanların karşılaştığı, fiyat dalgalanmalarından doğan zarar. Özellikle volatil token çiftlerinde risklidir.
Insider Activity (İçerden Bilgi Ticareti):
Henüz kamuya açıklanmamış bilgilerle yapılan işlemler. Regülasyon eksikliği nedeniyle kripto piyasasında şeffaf olmayan iç hareketler zaman zaman izlenebilir.
J
Junk Token (Çöp Token):
Gerçek bir kullanım alanı veya teknolojik temeli olmayan, genellikle sadece kısa vadeli hype yaratmak için piyasaya sürülen değersiz token’lar. Bu tür token’lar genellikle rug pull gibi dolandırıcılık yöntemleriyle ilişkilendirilir. Örneğin, hiçbir topluluk, yol haritası veya geliştirme faaliyeti olmayan bir token, büyük olasılıkla bir junk token’dır.
K
KYC (Know Your Customer):
Kullanıcıların kimlik bilgilerini doğrulama süreci. Merkezi borsalar (Binance, Coinbase) KYC zorunluluğu getirir.
L
Liquidity (Likidite):
Bir varlığın hızlıca alınıp satılabilme kolaylığı. Düşük likidite, fiyat manipülasyonuna yol açabilir.
Lock-up Period (Kilitli Dönem):
Belirli bir süre token’ların satışının veya transferinin engellendiği dönem. Örneğin, ekip üyelerinin token’ları genellikle 1-2 yıl kilitlenir.
M
Market Cap (Piyasa Değeri):
Bir token’ın dolaşımdaki arzı ile fiyatının çarpımı. Örneğin, Bitcoin’in fiyatı 50.000 dolar ve dolaşımdaki arzı 19 milyon ise piyasa değeri 950 milyar dolardır.
Market Sentiment (Piyasa Duyarlılığı):
Yatırımcıların genel duygusal tepkileri: korku, açgözlülük, umut vs. “Fear & Greed Index” gibi göstergelerle ölçülür.
Mining (Madencilik):
Proof-of-Work blockchain’lerinde işlemleri doğrulayarak yeni token’lar kazanma süreci.
N
Node (Düğüm):
Blockchain ağını doğrulayan ve işlem geçmişini kaydeden bilgisayarlar. Ne kadar çok node varsa ağ o kadar merkeziyetsizdir.
NFT (Non-Fungible Token):
Değiştirilemez ve benzersiz dijital varlıklar. Sanat eserleri veya koleksiyon ürünleri için kullanılır.
O
On-Chain Data (Zincir Üstü Veri):
Blockchain üzerindeki işlemlerin analizi. Örneğin, Coinbase’ten çıkan büyük miktarda Bitcoin, satış baskısına işaret edebilir.
Oracle:
Blockchain dışı verileri (hava durumu, borsa fiyatları) akıllı kontratlara aktaran araçlar. Chainlink bu alanda liderdir.
P
Proof-of-Stake (Hisse Kanıtı):
Token’ları stake ederek işlem doğrulama yöntemi. Ethereum 2.0 ve Cardano bu mekanizmayı kullanır.
Public/Private Key (Açık/Gizli Anahtar):
Kripto cüzdanlarında işlem imzalama ve erişim için kullanılan şifreleme çifti.
Pump:
Koordineli alımlar sonucu fiyatın kısa sürede yapay şekilde yükseltilmesi. Pump and dump grupları bu yöntemi manipülasyon için kullanabilir.
R
Resistance (Direnç Seviyesi):
Fiyatın yükselmekte zorlandığı, satış baskısının arttığı teknik analiz seviyesi. Bu seviye kırıldığında güçlü bir yükseliş başlayabilir.
Roadmap (Yol Haritası):
Bir projenin gelecekteki hedeflerini ve güncelleme planlarını gösteren takvim.
RSI (Relative Strength Index – Göreceli Güç Endeksi):
Fiyatın aşırı alım ya da aşırı satım bölgesinde olup olmadığını gösteren teknik analiz göstergesi. 70 üzeri aşırı alım, 30 altı aşırı satış olarak yorumlanır.
Rug Pull:
Geliştiricilerin likiditeyi çekerek projeyi terk etmesi. Özellikle memecoin’lerde yaygın bir dolandırıcılık türüdür.
S
Staking:
Token’ları ağ güvenliğini sağlamak için kilitleyerek pasif gelir elde etme. Örneğin, Solana’da yıllık %5-7 arası getiri sağlanır.
Smart Contract (Akıllı Kontrat):
Önceden belirlenmiş koşullar sağlandığında otomatik olarak çalışan kod parçacıkları.
Support (Destek Seviyesi):
Fiyatın düştükçe alım baskısıyla karşılaştığı, aşağı yönlü hareketin yavaşladığı seviye. Bu nokta kırılırsa düşüş derinleşebilir.
T
Tokenomics (Token Ekonomisi):
Bir token’ın arzı, dağılımı, kullanım alanları ve enflasyon modeli. Sağlıklı bir tokenomics, projenin uzun vadeli başarısını belirler.
TVL (Total Value Locked – Toplam Kilitli Değer):
Bir DeFi protokolünde kilitlenen toplam varlık değeri. Örneğin, Aave’nin TVL’si 10 milyar doları aşabilir.
V
Validator (Doğrulayıcı):
Proof-of-Stake ağlarında işlem onaylayan katılımcılar. Ödül olarak token kazanırlar.
Volatility (Oynaklık):
Bir varlığın fiyatının kısa sürede büyük dalgalanmalar göstermesi. Kripto paralar, geleneksel varlıklardan 3-5 kat daha oynaktır.
W
Whale (Balina):
Piyasayı tek başına etkileyecek kadar büyük token tutan yatırımcılar. Örneğin, Bitcoin balinaları 10.000+ BTC’ye sahiptir.
Whitepaper:
Bir projenin teknik detaylarını, hedeflerini ve tokenomics’ini anlatan resmi doküman.
Y
Yield Farming (Getiri Çiftçiliği):
Likidite sağlayarak veya token stake ederek yüksek getiri elde etme stratejisi. Genellikle DeFi protokollerinde kullanılır.
Z
Zero-Knowledge Proof (Sıfır Bilgi İspatı):
Bir bilginin doğruluğunu detaylarını açıklamadan kanıtlama yöntemi. ZK-Rollup’lar Ethereum’da ölçeklenebilirlik için kullanılır.
DYOR (Do Your Own Research) yani Kendi Araştırmanı Yap, kripto dünyasında başarının altın kuralıdır. Portföyünüzü oluştururken bilinçli kararlar almak, riskleri daha net görmek ve fırsatları doğru değerlendirmek istiyorsanız DYOR Kriptoda Temel Analiz Sanatı e-kitabımızı hemen inceleyin!
